Con người thường có xu hướng nhìn nhận và diễn giải mọi thứ dưới dạng những câu chuyện.
Trong cuốn "Sapiens: Lược Sử Loài Người", sử gia Yuval Noah Harrari có nói: “humans think in stories”.
Đây là phương pháp tư duy cơ bản nhất mà người nguyên thủy phát triển nên từ nền móng của ngôn ngữ, như thể một phương tiện để mỗi cá nhân có thể giao tiếp và trao đổi thông tin với những cá thể xung quanh.
Về cơ bản, điều này phản ánh cách con người nhìn nhận chính mình và nhìn nhận thế giới:
Những câu chuyện ta kể cho nhau nghe, chính là những trích đoạn của "cuốn phim" cuộc sống, những lát cắt trong thế giới quan của mỗi người.
Điểm tương đồng quan trọng nhất giữa cuộc sống và những câu chuyện, chính là những diễn biến, những sự chuyển hóa qua dòng thời gian. Đó là tiến trình của sự "trở thành" (becoming).
Đạo diễn Andrew Stanton của hãng phim hoạt hình Pixar có nói: “a story is about change”. Bản chất của những câu chuyện, chính là về sự thay đổi.
Hay như câu nói nổi tiếng của Heraclitus: "Không ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông”.
"Dòng sông" là hình ảnh biểu tượng cho sự vô thường của vạn vật, cho sự chuyển biến không ngừng của vật chất và năng lượng nơi thực tại mà chúng ta đang sống.
Là một phân mảnh trong đó, tâm trí chúng ta cũng hoạt động theo nguyên lý tương tự:
Chúng ta không phải chỉ đơn thuần lưu trữ lại một tập hợp những dữ kiện thông tin thuần túy thu nạp được từ môi trường qua các giác quan. Con người không vận hành như một chiếc camera, tức chỉ tiếp nhận những gì "đang là" (be).
Thay vào đó, tâm trí của chúng ta không thể tách rời khỏi thời gian. Nó quan tâm cả tới những gì "đã là" (was), "có thể là" (might be), và "sẽ là" (will be).
Nói theo Immanuel Kant, thì thời gian là một dạng trực giác "tiên nghiệm" (a priori) của nhận thức, là điều kiện thiết yếu và nền tảng của mọi trải nghiệm sống.
Và do đó, với mục đích hỗ trợ cho con người duy trì và tiếp diễn sự sống, tâm trí cần phải đáp ứng vai trò của nó (trên góc độ là một chức năng sinh học siêu việt): đó là định hướng cho hành động.
Để phục vụ được cho chủ thể một cách hiệu quả nhất, tâm trí cũng cần phải tạo ra được những hành động phù hợp nhất.
Nó làm được việc này bằng cách xâu chuỗi lại những trải nghiệm từ quá khứ-hiện tại, đưa ra những dự đoán về hiện tại-tương lai, và từ đó đưa ra hành động tương ứng với giá trị. Khi sai lầm cũ bị một người lặp lại, chứng tỏ người đó vẫn chưa thay đổi gì.
Việc nhìn nhận cuộc đời mình như một câu chuyện, đặt chúng ta vào một góc nhìn khác. Ta không phải chỉ là nhân vật chính, mà còn là tác giả của câu chuyện ấy, là người có cái nhìn tổng quan về hành trình đã qua, và có thể quyết định hành trình sắp tới.
Soi chiếu về quá khứ, sẽ giúp chúng ta rút ra những bài học làm hành trang cho tương lai. Những trải nghiệm đã qua, dù là tốt hay xấu, đều sẽ tạo ra sự thay đổi, sẽ dẫn ta tới một trạng thái khác của cuộc sống.
Đó sẽ là bước tiến hay bước lùi? Chuyện buồn hay chuyện vui? Nhân vật chính - là ta, sẽ chuyển hóa thế nào? Việc ấy chỉ tác giả - cũng là ta, mới có thể quyết định.
Cosmic Writer
Comments